+20 °С
Яркыт
Антитеррор
Вань иворъёс
Общество
13 Куарусён 2017, 14:20

Гожъяськон кунгож сьӧры вуттӥз

Эстониын финн-угор гожъясьёслэн 14-тӥез конгрессы ортчиз. Та выллем бадӟым ужрадэ Башкортостанысь удмуртъёс пӧлысь нокинлэн вуылэмез ӧй вал на. Нош туэ пӧртэм кунъёсысь гожъяськисьёсын пумиськыны кылдӥз Татышлы ёросысь Бальзюгаысь газетмылэн эшезлы Ирина Кабипяновалы. Кунгож сьӧрысь вуэмез бере, солы кӧня ке юанъёсын вазиським.

- Ирина, кунгож сьӧры вуылон, кылсярысь, Эстоние, тон понна куке но быдэсмымтэ малпан вал, дыр. Кин юрттӥз сое улонэ пыӵатыны?
- Зэм, писательёслэн конгрессазы пыриськыны ӧтемзы дырысен мон быдэс гужем сюлэмшугъяськыса улӥ.Таӵе бадӟым ужрадэ ваземзылы туж пайми. Малы ке шуоно мон кылбурчи но ӧвӧл, писатель но. Мон - огшоры гожъясь адями. Кунгож сьӧры улонам огпол ке но потыны мылкыды вань вал, но со куке но быдэсмоз шуыса чик ӧй малпалля. Ваньмыз луиз шӧдтэк шорысь. Поездэ пукси но, мынам сюлэмы солэн дымбыр ваземез выллем куалекъяны кутскиз. Малы ке шуоно сыӵе кузь сюресэ мон нырысьсэ потӥ. Шумпотӥсько, сое капчиен ортчи шуыса. Таӵе бадӟым конгрессэ пыриськон сярысь мыным Франциысь Шундыӝужан палась калыкъёсъя но кылъёсъя институтысь финно-угроведенияя професор, фин-угор литератураослэн ассоциацизылэн вице-президентэз Ева Тулуз ивортӥз. Берло аръёсы со ӵемысь вуылэ асьме пала, эскере но тунсыкъяське камсьӧр удмуртъёслэн улэм-вылэменызы. Со шуэ, туж, пе, гажасько но яратӥсько удмуртъёсты, соос понна висисько но тыршисько.
- Кызьы пумитаз тонэ Эстония?
- Эстония кунэ пырем берам ик син азям адскиз солэн чеберлыкез но чылкытлыкез. Сюрес дурысь уд адӟы пограм писпуосты, жуг-жагъёсты... Эстон калык но туж кельшиз. Соос удмурт калык кадь лякытэсь. Татын монэ но шуныт пумитазы, эшъяськимы.
- Кытын ортчиз конгресс?
- Пӧртэм кунъёсысь тямыстонлэсь трос делегатъёсты Тарту город пумитаз. Конгресс Эстонской национальной музейлэн залаз ортчиз. Со ньыль нунал кыстӥськиз. Нырысетӥ нуналаз экскурсия ортчимы. Татын пыр-поч тодматскыны луэ финн-угор калыкъёслэн культураенызы. Эстонской национальной музей тужгес кужмо музеен лыдъяське, кема ӧвӧл сое премиен но пусйиллям.
- Кыӵе кылын гожъясьёсын тыныд пумиськылыны кылдӥз? Удмуртъёс трос-а вал?
- Мынам кемалась потэ вал ини Муш Надиен (Надежда Пчеловодоваен) тодматскеме.Со сярысь трос пол кылылӥ вал ни, но пумиськылэме ӧз луы. Туж кельшо солэн гожъямъёсыз. Малпанэ быдэсмиз, мыным Надиен кунгож сьӧрын пумиськыны кылдӥз. Ачиз со Удмуртиысь, нош улэ но ужа Эстонилэн шоркараз - Таллинын. Туж ӟеч тодэ эстон кылэз. Озьы ик кылылэме вань вал Арво Валтон (Валликиви) сярысь. Со - эстон писатель, кылбурчи, кылысь кылэ берыктӥсь, сценарист. Туж чебер вераське ӟуч кылын. Со - трос веросъёслэн, поэмаослэн, кылбуръёслэн но пьесаослэн авторзы. Арво Валтонлэн гожтэм ужъёсызъя уно фильмъёс возьматэмын. Соос пӧлысь котькинлы тодмо луэ, дыр, «Последняя реликвия» фильмез. Со куке но Москваын но возьматэмын, пе.
Конгрессын матысь тодматски Кудымкарысь коми-нылашен Елена Коньшинаен. Татын со ӟуч но коми кылъёсын гожтэм ужъёсыныз тодматӥз. Валерия Савриян но Нина Чунчунар вуэмын вал Таймырысь. Соос - нгасан выжыысь калыкъёс. Жаляса верано,туннэ соослэн тросэз сям-йылолъёссэз, пе, вунэто, выжызы туж ӧжыт кылемын. Индрек Кофф яратэ гожъяны нылпиослы, со - эстон кылбурчи. Книгаез печатласькемын пор кылын но. Туж кельшиз ханты гожъяськись Еремей Айпин. Уйпал гожъясьёс пӧлысь со огназ вуэмын вал. Еремей Айпин вашкалазэ но рос-прос мадьыны быгатэ. Конгрессэ удмуртъёс пӧлысь вуэмын вал Удмуртиысь «Удмурт дунне» газетлэн корреспондентъёсыз Мария Векшина но Лариса Дмитриева, кылысь кылэ берыктӥсь Александр Егоров.
- Кыӵе ужпумъёс ӝутэмын вал конгрессын? Марлы со сӥземын луиз?
- Конгресс сӥземын вал историлы, кызьы со возьматэмын финн-угор литератураосын. 1920-тӥ арын удмурт литература калыкмылэсь асваланзэ ӝутыны кутскиз.Та вакытэ зол, выль амалъёсын гожъяськон кылдӥз.Озьы удмурт калык но сяськаяськыны, пушйыны кутскиз. Соин Ева Тулуз асьме калыкез бетон пыр ӝужась турынэн ӵошатӥз. Конгрессын сэрттӥзы-пертчизы, кызьы литература азинтӥське, котькуд калык тодыны кулэ ог-огезлэсь культуразэ, историзэ. Кыӵе вал нылпи литература азьло но туала вакытэ. Кылсярысь, коми-пермяк литература азинске, исторической темаослы узыр мордва литература, тросэз берыктэмын ӟуч кылэ. Озьыен, азьло писательёсты но вунэтоно ӧвӧл, асьме гожъяськон мылкыдмы возиське соос вылын. Котьку утёно но валано соослэсь историзэс.
- Тодӥсько, конгресс улсын пӧртэм ужрадъёс ортчизы. Тон, кылсярысь, кылбуръёстэ но лыдӟыны вутскемед. Нош эстон шаерен тодматскыны дыр шедиз-а?
- Вутски.Таллинэ вуылыны но соин тодматскыны мыным юрттӥзы Павел Кутергин но Николай Анисимов. Соос туж тунсыко мадизы Выль но Вуж Таллин сярысь. Пичи но сюбег сюресъёстӥз вамышъякуд, астэ выжыкылын кадь потӥськод. Вуылӥмы Балтийской зарезь доры. Сыӵе бадӟым вуэз ноку адӟылэме ӧй вал на, Кама шурез сяна. Тарту городлэсь мыным Таллин матынгес потӥз, малы ке шуоно отын тросэз ӟуч сямен верасько. Отын асме Россиын кадь потӥ.Тарту но туж тунсыко исторической город, трос памятникъёс.
- Таӵе пумиськон бере, удмурт литература, кылысь кылэ берыктон сярысь кыӵе малпанъёсыд кылдӥзы?
- Конгрессын ӵапак Михаил Петровлэн «Вуж Мултан» романэз сярысь презентация ортчиз. Мон малпасько, та книгаез котькуд адями лыдӟиз, малы ке шуоно удмуртъёс понна со туж сюлэмшугъяськытӥсь роман. Соку ик син азям пуксизы школа аръёс, куке дышетӥсьмы милемлы мадиз со кышкыт ужпум сярысь. Соин конгрессын «Вуж Мултан» сярысь вераськон мыным туж пуштросо потӥз. Туннэ та роман мадьяр но эстон кылъёсын потэмын. Со бордын тыршизы Арво Валтон, Муш Нади но Иван Хорват. Мынам малпамея, кылысь кылэ берыктон удмуртъёс пӧлын туж шер ке но пумиськылэ, со - ужа. Мукет калыкъёс пӧлын со тросгес азинтӥське. Куке оло мынам кылбуръёсы но мукет кылын кылдозы...
- Кытын но ку ортчоз вуоно конгресс?
- Со ортчоз 2019-тӥ арын Румыниын. Сӥземын луоз диаспораослэн литературазылы.
- Кинъёс юрттӥзы кунгож сьӧры вуылон сярысь малпандэ быдэстыны?
- Кунгож сьӧры вуылыны юрттэт возьматэмзы понна шумпотыса бадӟым тау кылъёсме верасько нырысь ик Татышлы ёрос администрациен кивалтӥсьлы Р. Г. Гараевлы. Озьы ик ёросысь культурая управлениен кивалтӥсьлы А. У. Шайнуровалы, Татышлы ёросысь Уразгильдыысь Анна Байдуллиналы. Со сяна, сюлмысьтым тау карисько таӵе бадӟым ужрадэ келямзы понна анай-атаелы.
Вераськиз Ольга НИГАМАТУЛЛИНА.
Читайте нас в